Η Μεσαιωνική Πολιτισμική Κληρονομιά του Γερακίου: Η Διαχείριση και η Ανάδειξη της.
Του Παναγιώτη Χριστάκη, αρχαιολόγου
Το Γεράκι διαθέτει μια μακραίωνη και πλούσια πολιτισμική κληρονομιά και ειδικά των μεσαιωνικών χρόνων. Στον σύγχρονο οικισμό υπάρχουν έξι βυζαντινοί ναοί, σπουδαίοι για την αρχιτεκτονική και ζωγραφική τους τέχνη. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τους ναούς της Ευαγγελίστριας, του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Σώζωντος, του Αγίου Νικολάου και των Αγίων Θεοδώρων. Επίσης, κοντά στον ναό του Αγίου Νικολάου υπάρχει και ένα τετράγωνο κτίσμα των υστεροβυζαντινών χρόνων, που ονομάζεται Πύργος.
Δύο χιλιόμετρα ανατολικά του σύγχρονου οικισμού, στον λόφο Παλαιόκαστρο βρίσκεται το μεσαιωνικό κάστρο του Γερακίου, το οποίο χρονολογείται τον 13ο αιώνα. Στη βόρεια κορυφή του λόφου, βρίσκεται το κάστρο με τον ναό του Αγίου Γεωργίου, κάποια κοσμικά κτήρια αλλά και το επιβλητικό τείχος με τους πύργους στη νότια πλευρά. Κάτω από το κάστρο και συγκεκριμένα στη δυτική πλευρά «ξετυλίγεται» ο οικισμός του κάστρου με περίπου σαράντα κοσμικά κτήρια αλλά και εκκλησίες, όπως της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου και της Ζωοδόχου Πηγής που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση με σπουδαίες τοιχογραφίες αλλά και στοιχεία γλυπτικής τέχνης. Το Γεράκι, σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως, ήταν μία από τις 12 βαρονίες από το 1210 έως το 1262 και ο Γάλλος βαρόνος Γκυ Ντε Νιβελέτ ή ο γιος του Ιωάννης, χτίζει εκεί το κάστρο για τον έλεγχο της περιοχής. Πιθανόν το κάστρο να γνώρισε δύο οικοδομικές φάσεις από την ίδια οικογένεια αλλά και μια τρίτη από τους Βυζαντινούς, όταν πέρασε στα χέρια όπου εκεί γνώρισε και την μεγαλύτερη του ακμή[1]. Το χρονικό διάστημα 2011 – 2015 πραγματοποιήθηκε το έργο «Οργάνωση, βελτίωση της επισκεψιμότητας του αρχαιολογικού χώρου Γερακίου και συντήρηση μνημείων», προϋπολογισμού 1.800.000,00 ευρώ. Πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές εργασίες, στερεώθηκαν και συντηρήθηκαν τοιχοποιίες, κονιαμάτων αλλά και σε σπαράγματα γραπτού διακόσμου. Επίσης, διαμορφώθηκε πύλη εισόδου, δημιουργήθηκε δίκτυο διαδρομών αλλά κατασκευάστηκε και κτήριο υποδοχής επισκεπτών[2].
Ο αρχαιολογικός χώρος δεν αποτελεί μεμονωμένο μνημείο, αλλά πρέπει να είναι σε σύνδεση με τους κατοίκους και τη σύγχρονη εποχή. Η σχέση των μνημείων με τη καθημερινή ζωή είναι καθοριστική, ώστε ο αρχαιολογικός χώρος να μην αποτελέσει ένα απομεινάρι του παρελθόντος που εξαιρείται από το σύγχρονο περιβάλλον. Οι αρχαιολογικοί χώροι θα πρέπει να θεωρούνται ως ζωντανοί χώροι αναφοράς ακόμα και στη καθημερινή ζωή των κατοίκων. Έτσι λοιπόν η ανάδειξη των μνημείων στη σύγχρονη αρχαιολογία θεωρείται εμπράγματη δημοσίευση, δηλαδή ότι τα μνημεία μεταδίδουν το μήνυμα τους, όχι μόνο στους ειδικούς αλλά και στο ευρύτερο κοινό. Για να πραγματοποιηθεί η ανάδειξη των μνημείων πρέπει να γίνουν ορισμένα στάδια, όπως η συντήρηση των μνημείων, η αποκατάσταση και αναστήλωση, η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου, η ανάδειξη του μνημειακού συνόλου και η διατήρηση του διαμορφωμένου αρχαιολογικού χώρου[3].
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:
§ Αξιοποίηση των πλούσιων πολιτισμικών πόρων και της πολιτισμικής παράδοσης και προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού. Αξιοποίηση προγραμμάτων νέου ΕΣΠΑ για βελτίωση υποδομών και αξιοποίηση του θεσμού αδελφοποιήσεων και πολιτιστικών ανταλλαγών.
§ Ωράριο επισκεψιμότητας. Μια σημαντική αλλαγή που είναι απαραίτητη να γίνει είναι το ωράριο επισκεψιμότητας των αρχαιολογικών χώρων. Δεν είναι δυνατόν οι αρχαιολογικοί χώροι να λειτουργούν όπως οι δημόσιες υπηρεσίες. Το ωράριο πρέπει να επεκταθεί ειδικά το καλοκαίρι μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες
§ Εκπαιδευμένο προσωπικό. Μία πρόταση που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη προσέλκυση των επισκεπτών και να γίνει πιο ελκυστική είναι η στελέχωση των αρχαιολογικών χώρων, των τουριστικών υπηρεσιών με ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό. Στις σημερινές εποχές είναι απαραίτητο να υπάρχει υπεύθυνος διοργανώσεων, δημοσίων σχέσεων, πωλήσεων στα τουριστικά καταστήματα, υπεύθυνο ιστοσελίδων αλλά και την ύπαρξη αρχαιολόγων, ξεναγών, συντηρητών και άλλους ειδικούς που χρειάζεται μια περιοχή με πολιτιστική κληρονομιά.
§ Ενημέρωση. Προτείνεται επίσης η δημιουργία ενός Πληροφοριακού κέντρου στην είσοδο ή στο κέντρο του χωριού. Αυτό όμως μπορεί να επιτευχθεί και μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, όπου μέσα από εφαρμογή του κινητού ο ενδιαφερόμενος επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για το μνημείο που θέλει να επισκεφθεί. Επίσης, μπορεί να δημιουργηθεί ψηφιακή περιήγηση και ο ενδιαφερόμενος να περιηγηθεί εικονικά πριν επισκεφθεί από κοντά το ή το μνημείο. Έτσι θα εξοικειωθεί με τον πολιτιστικό χώρο και θα νιώσει πιο άνετα όταν βρεθεί από κοντά. Επίσης ο επισκέπτης μπορεί να κατεβάσει δωρεάν εφαρμογή ξενάγησης στο κινητό του και να ξεναγηθεί στα μνημεία. Αυτά μπορούν εύκολα να γίνουν, καθώς το κόστος δεν είναι απαγορευτικό και ούτε η διαδικασία είναι χρονοβόρα.
§ Προσβασιμότητα. Σε όλους τους βυζαντινούς ναούς του οικισμού πρέπει να υπάρχουν πινακίδες ενημέρωσης, όπου θα συμβάλουν στην καλύτερη κατανόηση του χώρου και της ιστορίας από τους επισκέπτες. Προς τους ναούς του Αγίου Σώζοντος και Αγίου Νικολάου, το φυσικό μονοπάτι δεν είναι και στη καλύτερη κατάσταση. Είναι σημαντικό να γίνει η διάνοιξη του και η διαμόρφωση του με κλαδεύσεις και αποψιλώσεις. Η αυτοφυής βλάστηση δημιουργεί αισθητικά προβλήματα και δημιουργεί ένα απωθητικό κλίμα στους επισκέπτες. Ο χώρος είναι ιδανικός για διαμόρφωση θέσεων ανάπαυσης και θέασης με τη τοποθέτηση καθιστικών αλλά να τοποθετηθούν και κάδοι απορριμμάτων.
§ Εκδηλώσεις. Μπορούν να οργανωθούν εκδηλώσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως συναυλίες, θεατρικά δρώμενα, παρουσιάσεις βιβλίων, λογοτεχνικές βραδιές, προβολές ταινιών και συνέδρια. Για παράδειγμα στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου του κάστρου Γερακίου βρίσκεται ένα μικρό αμφιθέατρο, όπου εκεί μπορεί να οργανωθεί μια παρουσίαση βιβλίου. Αυτό το αναφέρω χαρακτηριστικά γιατί στο Γεράκι υπάρχει Λέσχη Ανάγνωσης, όπου γίνονται παρουσιάσεις βιβλίων αλλά και λογοτεχνικές βραδιές. Αυτός είναι ένας χώρος στο κάστρο που μπορεί να φιλοξενήσει μια τέτοια εκδήλωση. Οι αρχαιολογικοί χώροι τη καλοκαιρινή περίοδο μπορούν να είναι ανοιχτοί πέρα από το ωράριο λειτουργίας τους για να οργανωθούν τέτοιου χαρακτήρα εκδηλώσεις, όπως είναι μια βραδιά με πανσέληνο. Παλαιότερα, στο Γεράκι η εκδήλωση “Κάστρια” γινόταν στο κάστρο με συναυλία αλλά και διάφορα δρώμενα.
§ Δημιουργία καταστημάτων. Η δημιουργία καταστημάτων έξω από τους αρχαιολογικούς χώρους είναι μια βασική πηγή εσόδων. Στο Γεράκι και συγκεκριμένα στο κάστρο που είναι με ελεύθερη είσοδο, μπορεί να δημιουργηθεί ένα τέτοιο κατάστημα, που θα διαθέτει σχετικά αντικείμενα όπως βιβλία, είδη γραφής, ένδυσης αλλά και είδη σπιτιού. Επίσης τέτοια καταστήματα μπορούν να υπάρχουν όχι μόνο στους αρχαιολογικούς χώρους αλλά και μέσα στον οικισμό. Ένα τέτοιο κατάστημα θα ανοίξει θέσεις εργασίας και θα βοηθήσει και αυτό στη προβολή του αρχαιολογικού χώρου. Σε συνέχεια αυτών των καταστημάτων θα αναφέρουμε τις καφετέριες, τα εστιατόρια και τους χώρους αναψυχής που μπορούν να υπάρχουν σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Είναι ένας πόλος έλξης επισκεπτών και πολλές φορές λειτουργούν ανεξάρτητα από τον πολιτιστικό χώρο.
§ Σχολικός πολιτιστικός τουρισμός. Μπορεί και το Γεράκι να πλαισιωθεί σε αυτό και να ξεκινήσει με τα δικά του σχολεία. Αυτό όμως πρέπει να το ακολουθήσουν και τα Πανεπιστήμια. Οι εκδρομές αυτές μπορούν να πλαισιωθούν με συγκεκριμένες θεματικές ενότητες αλλά και τουριστικές δραστηριότητες που προσφέρει η κάθε περιοχή. Έτσι, η εκπαιδευτική εκδρομή θα αποκτήσει ένα διαφορετικό νόημα και η τουριστική περίοδος θα επιμηκυνθεί.
§ Προβολή και Διαφήμιση. Το Γεράκι πρέπει να προβληθεί σε τηλεοπτικά, ραδιοφωνικά δίκτυα, περιοδικά και εφημερίδες. Όταν ο επισκέπτης φτάνει στη πρωτεύουσα της Λακωνίας, τη Σπάρτη εκεί πρέπει να κατακλύζεται από διαφημίσεις και πληροφορίες των αρχαιολογικών χώρων και μουσείων όλου του νομού.
Ο πολιτιστικός τουρισμός θα οδηγήσει στη αίσθηση γνώσης και υπερηφάνειας για τη τοπική ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα. Οι επενδύσεις όπως είναι η διαμονή, η διασκέδαση και το φαγητό τονώνονται ειδικότερα αν προέρχονται από τοπικούς επενδυτές, καθώς τα έσοδα από τις επενδύσεις ενισχύουν τα ντόπια εισοδήματα. Μια όμως πολύ σημαντική θετική επίπτωση του τουρισμού είναι η ευαισθητοποίηση, ενισχύεται η μάθηση των κατοίκων και η πολιτιστική ταυτότητα, η ανταλλαγή ιδεών, η κοινωνική αλληλεπίδραση και η αύξηση της γνώσης για τον πολιτισμό. Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί γενικά να έχει θετικές επιδράσεις στη τοπική κοινωνία, όσον αφορά την οικονομία του τόπου αλλά και τη προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συγκεκριμένα θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και νέα εισοδήματα, περιφερειακή ανάπτυξη, ευαισθητοποίηση για τη προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και η τοπική κοινωνία θα αποκτήσει μια πιο πλούσια πολιτιστική ταυτότητα. Ευρύτερη διεθνής προβολή σε μια περιοχή ή σε ολόκληρη την χώρα. Επενδύσεις και δημιουργία έργων υποδομής και υπηρεσιών στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αναζωογόνηση της οικονομίας και της κοινωνίας ολόκληρης της περιοχής, ανάπτυξη βιοτεχνίας και βιομηχανιών λαϊκής τέχνης, αναμνηστικά και όλα τα άλλα προϊόντα που σχετίζονται με αυτόν τον τύπο ταξιδιού. Προώθηση τοπικών προϊόντων, προωθώντας έτσι την ανάπτυξή τους. Ο πολιτιστικός τουρισμός σε συνδυασμό με τον αγροτουρισμό και την αναβίωση των μύλων και των αλωνιών, θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του πληθυσμού και την αλλαγή του τρόπου ζωής. Για να πραγματοποιηθεί όμως είναι απαραίτητη η συμμετοχή όλων των φορέων και ο σωστός σχεδιασμός.
Ο Άγιος Σώζων
[1] http://kastrogerakilakonias.blogspot.com, 27/05/21
[2] Ελευθερίου Ευ., 2015, Οργάνωση, Βελτίωση της επισκεψιμότητας του αρχαιολογικού χώρου και συντήρηση των μνημείων, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, Σπάρτη, 3 – 32.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου