Έγγραφα για τα σχολικά συσσίτια της περιόδου 1964 -1965: Αποτυπώσεις των συνθηκών ζωής αλλά και της σκέψης

 

«Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η επικρατούσα ιδέα της ύλης επέδρασε ανασταλτικά επί της ζωής της προπολεμικής των ανθρώπων…»

(Γεώργιος Μαρούδης[1], 1965)

 

Ο δάσκαλος Γεώργιος Μαρούδης

 

Στις αρχές του 1964, μια εγκύκλιος ήρθε στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο Γερακίου που πληροφορούσε τους εκπαιδευτικούς[2], ότι, στο εξής, οι άποροι μαθητές τους θα μπορούσαν να λαμβάνουν εντός του σχολείου 6 δωρεάν γεύματα (συσσίτια) την εβδομάδα. Την όλη διαδικασία θα συντόνιζε το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Σπάρτης σε συνεργασία με την τότε Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας, ενώ τα περισσότερα από τα είδη τροφίμων θα παρείχε μια Αμερικανική Οργάνωση, γνωστή ως ‘’CARE[3]’’. [4]

            Ένα από τα βασικά σημεία της εγκυκλίου ήταν ότι, πριν από κάθε ενέργεια,  θα έπρεπε να συσταθεί μια τετραμελής Επιτροπή από πρόσωπα που κατοικούσαν στο Γεράκι. Συγκεκριμένα, ο ιερέας, ο διοικητής του σταθμού χωροφυλακής, ο κοινοτικός γιατρός και ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου θα απάρτιζαν την Επιτροπή Συσσιτίων Γερακίου, η οποία θα είχε συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Μερικές από αυτές ήταν η παραλαβή των τροφίμων από το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας της Σπάρτης, ο ορισμός του διαιτολογίου των μαθητών, οι ποσότητες των ειδών που θα χρησιμοποιoύνταν για την παρασκευή του φαγητού και άλλα. Κύρια ευθύνη της Επιτροπής όμως ήταν ο εξοπλισμός του μαγειρείου και της αίθουσας εστίασης (σκεύη, τραπέζια, καθίσματα κ.α.), όπως και η πληρωμή της μαγείρισσας και της φουρνάρισσας, με χρήματα που θα έπρεπε να αναζητά είτε από την  Κοινότητα, είτε από εράνους ακόμη και από χοροεσπερίδες που θα διοργάνωνε.[5]

Έγγραφα που απόκεινται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους,[6] μας πληροφορούν ότι πολύ σύντομα από την έλευση της εγκυκλίου μια τέτοια Επιτροπή συστάθηκε στο Γεράκι. Αρχικά τα μέλη της ήταν 4, η σύνθεση όμως γρήγορα άλλαξε και, όπως φαίνεται, από τον Μάρτιο του 1964, την αποτελούσαν ο τοπικός γιατρός, ο διευθυντής  του δημοτικού σχολείου κι ένα μέλος της σχολικής εφορίας – γονέας μαθητή. Έτσι, σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1964-1965  πρόεδρος της Επιτροπής Συσσιτίων Γερακίου ήταν ο γιατρός Δημήτριος Θ. Βλάχος, γραμματέας ο διευθυντής του δημοτικού σχολείου, Γεώργιος Μαρούδης και ταμίας ο Κωνσταντίνος Β. Μάδης[7].

Οι ενέργειες των μελών υπήρξαν αξιόλογες. Aπό την αρχή της θητείας τους, επιδόθηκαν σε αγώνα να συνεργαστούν με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Σπάρτης και, παράλληλα, να συγκεντρώσουν χρήματα για τον απαραίτητο εξοπλισμό. Για το δεύτερο, πρώτη ενέργειά τους ήταν η ενημέρωση των Γερακιτών όπου γης. Έτσι, απευθύνθηκαν στους συλλόγους του χωριού, στην εκκλησία - τον τότε ιερέα Αθανάσιο Κανέλλη -, ενώ με επιστολές γνωστοποίησαν το εγχείρημά τους σε συγχωριανούς τους σε Αθήνα και εξωτερικό.

Η ανταπόκριση υπήρξε μεγάλη. Από τους πιο μακρινούς, εκείνοι που ανταποκρίθηκαν αμέσως ήταν η Ουρανία Κανέλλη[8] η οποία δώρισε 14 καρέκλες και 2 τραπέζια, και ο Αλέξανδρος Ν. Κανελλόπουλος που προσέφερε 400 δραχμές και 120 πιάτα.[9]Από τους ομογενείς στην Αμερική, αξιόλογο ενδιαφέρον επέδειξαν, ο Δημήτριος Λαγός[10], τα αδέλφια Νικόλαος, Ηλίας και Πέτρος Μαρουδάς[11] και ο Παναγιώτης Δ. Κούρλας. Στο ίδιο το χωριό, ο Απόστολος Γ. Μανώκας, η Λούλα Βλάχου, ο Ιωάννης Κοσκινάς, ο Θωμάς Τσερώνης, η Ελένη Σαράντη, ο Μιχαήλ Κανέλλης και άλλοι, από την πρώτη στιγμή, βρέθηκαν στο πλευρό της Επιτροπής, προσφέροντας χρήματα, ή και αναλαμβάνοντας να συγκεντρώσουν λάδι από την πώληση του οποίου θα προέκυπτε επίσης ένα χρηματικό ποσό[12]. Αλλά και ο  ίδιος ο πρόεδρος της Κοινότητας Γερακίου, Ιωάννης Λεοντακιανάκης[13], υποσχέθηκε ότι θα εκτελεί αμισθί με το φορτηγό του το δρομολόγιο Γεράκι - Σπάρτη, για τη φόρτωση και μεταφορά των ειδών τροφίμων[14].

Όλες οι διαδικασίες ολοκληρώθηκαν στις αρχές Μαρτίου του 1964. Τότε, η αποθήκη συσσιτίων Γερακίου γέμισε από πακέτα με λίπος και ζάχαρη, τενεκέδες με σπορέλαιο, κασόνια με βακαλάο, σακιά με αλεύρι, σκόνη γάλακτος, μακαρόνια, πατάτες, κρεμμύδια, φασόλια και πλιγούρι. Στις 13 του ίδιου μήνα, δυο μητέρες ζύμωσαν και ένα μεγάλο λεβέτι μπήκε στη φωτιά.[15] Το μεσημέρι της ίδιας μέρας, γεύμα με μία φέτα ψωμί προσφέρθηκε σε 50 μαθητές. Τις επόμενες, συνεχιζόταν το ίδιο, με τη διαφορά ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων στο συσσίτιο μαθητών ολοένα και αύξανε: μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου έτους έφτασαν τους 80[16]. Έτσι, ενώ μέχρι τότε μαγείρευαν κάθε μέρα εναλλάξ δυο  μητέρες, η Επιτροπή προέβη σε πρόσληψη αμειβόμενης[17] μαγείρισσας.

Στο πρώτο αυτό διάστημα, τα μέλη της Επιτροπής έγραφαν προς τις αρμόδιες υπηρεσίες της Σπάρτης:

«Ξεκινήσαμε δειλά αλλά το ερχόμενο σχολικό έτος πιστεύουμε θα έχουμε καλλίτερη επιτυχία. Θα προσφερθούν επωφελή συσσίτια για τα παιδιά των ποιμένων και ιδιαίτερα για τα ταλαιπωρημένα παιδιά από τα γύρω χωριά[18] (…) Για τα παιδιά του Γερακίου θα χρειαστούν ιδιαίτερα τα συσσίτια, όταν οι γονείς τους θα βγουν στην ελαιοσυλλογή και τη σπορά.[19]»

Πράγματι, το επόμενο σχολικό έτος, οι μαθητές που λάμβαναν συσσίτιο έφτασαν τους 260[20], αριθμός που έμεινε σταθερός σε όλη τη διάρκεια του 1965. Αυτό οφειλόταν στη σπουδαία δράση της Επιτροπής μαζί και στο ενδιαφέρον αξιόλογων Γερακιτών που δεν σταματούσαν να τη συνδράμουν. Όπως μας πληροφορούν έγγραφα, κυρίως εκθέσεις πεπραγμένων, απολογισμοί αλλά και επιστολές προς την ομογένεια, σε όλη τη διάρκεια της διετίας 1964-1965, το ταμείο της Επιτροπής Συσσιτίων Γερακίου διαρκώς ενισχυόταν από εράνους,  χοροεσπερίδες και χρηματικές δωρεές.  

Ειδικά η ομογένεια δεν σταμάτησε στιγμή να αποστέλλει χρήματα. Το δείχνουν οι σωζόμενες ευχαριστήριες επιστολές, τις οποίες τα μέλη της Επιτροπής απηύθυναν στους ξενιτεμένους Γερακίτες. Είναι δε εντυπωσιακό, ότι τους ευχαριστούσαν όχι μόνο για τα χρήματα που είχαν στείλει για τα συσσίτια, αλλά και για τα μεγάλα ποσά, τα οποία περίπου 40 χρόνια πριν, εκείνοι οι Ομογενείς, είχαν διαθέσει για την ανέγερση «καλλιμάρμαρου δημοτικού σχολείου, διά την μόρφωσιν της νέας γενεάς[21]».

Τον Ιανουάριο του 1965[22] η Επιτροπή Συσσιτίων Γερακίου σε γράμμα της προς Γερακίτες στην Αμερική σημείωνε, μεταξύ των άλλων:  

«Σας ευχαριστούμε (…) πλέον το 80% των μαθητών βρίσκουν ένα πιάτο καλομαγειρεμένο, καθαρό και γευστικό φαγητό. Όλοι τους έχουν ξεγερέψει και στα μαθήματα προχωρούν καλώς (…) πέραν τούτου, οι μαθητές συνηθίζουν στην ομαδική συνεστίαση και κοινωνικότητα.»  

Προσωπικές επιστολές έστελνε και ο ίδιος ο δάσκαλος Γεώργιος Μαρούδης, κυρίως σε φίλους και συγγενείς του. Σε αυτούς, μαζί με τις ευχαριστίες του, έγραφε τα νέα του χωριού, όπως και βαθύτερες σκέψεις και αγωνίες του για το μέλλον του τόπου, το οποίο διαγραφόταν δυσοίωνο. Τον απασχολούσε πολύ που η παραγωγή λαδιού ήταν εξαιρετικά χαμηλή, όπως και το ότι η νεολαία, ο «ανθός», έπαιρνε το δρόμο της (εσωτερικής και εξωτερικής) μετανάστευσης. Την κατάσταση αυτή την απέδιδε στον «Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή».

Έγραφε χαρακτηριστικά στους αδελφούς Μαρουδά[23] τον Ιούνιο του 1964[24]:

«Αγαπητά μου εξαδέλφια, σας ευχαριστώ για τα λεφτά για τα άπορα παιδιά (…), πώς τη γλιτώσαμε στα κατοχικά χρόνια (…) το Γεράκι έχασε την παλιά του δόξα, φεύγει η νιότης.»

Στο ίδιο ύφος, έγραφε και στον Παναγιώτη Κούρλα (9 Ιανουαρίου 1965) [25]:

«Αγαπητέ μου Πότη, κάνε ό,τι μπορείς για  τούτα τα άπορα παιδάκια, γιατί μερικά από αυτά κακοτρώγουν στο σπίτι τους… Πότη, τις σκέψεις σου για τη μετανάστευση τις ανακοίνωσα σε πολλούς, δυστυχία, όμως, κι εδώ. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η επικρατούσα ιδέα της ύλης επέδρασε ανασταλτικά επί της ζωής της προπολεμικής των ανθρώπων (…) Δεν τους κρατά καμία δύναμη τώρα. Όλοι έχουν στο νου τους τη φευγάλα. Φεύγουν, φεύγουν, γραμμή ο Κοσμάκης (…) Η Καρίτσα ερήμωσε τελείως (…) Φέτος το λιτρουβιό έμεινε κλειστό γιατί δεν ευρίσκοντο εργάτες, κι όσοι ζήτησαν δουλειά ήθελαν πολύ υψηλά μεροκάματα. Κι ο Γιάννης[26] που το άνοιξε έπαθε μεγάλη ζημιά φέτος.»

 

Για την ιστορία, τα σχολικά συσσίτια στο Γεράκι δεν θα λειτουργήσουν πολύ. Μέχρι το 1967 ο θεσμός θα καταργηθεί, για λόγους που δεν είναι του παρόντος. Σκοπός των όσων παρατέθηκαν ήταν, κυρίως, να διαφανεί η Συλλογικότητα των Γερακιτών  μέσα σε συνθήκες όχι εύκολες. Βρισκόμαστε μόλις μια δεκαπενταετία από την επικράτηση, από τους πολέμους, ησυχίας στην Ελλάδα, οι πληγές των οποίων, όμως, δεν έχουν  ακόμη επουλωθεί. Οι γονείς των μαθητών του 1964 -1965 είναι βέβαιο ότι θυμούνται ακόμη τη βοήθεια φιλανθρωπικών οργανώσεων  την ώρα του πολέμου, ωστόσο, και τώρα, έστω κι έμμεσα, γίνονται δέκτες της βοήθειάς τους.

Παράλληλα οι όροι διαβίωσης είναι τέτοιοι, με συνέπεια να προβάλλει έντονα η σκέψη της εσωτερικής ή εξωτερικής μετανάστευσης. Την επιλογή ενισχύει μια Ιδέα, «Η Ιδέα της Ύλης», σύμφωνα με τον σοφό δάσκαλο της εποχής. Κατά  τον ίδιο, η Ιδέα γεννήθηκε μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, παραγκωνίζοντας άλλες, τις προπολεμικές αξίες. Από τις τελευταίες, εμφορούνται όσοι μένουν στον τόπο τους και μεγαλώνουν τα παιδιά τους, επιδεικνύοντας μια αξιοθαύμαστη δράση και συλλογικότητα, όταν τους ζητείται.

 

Ερχόμενοι στο σήμερα, η ζωή στο Γεράκι δεν έχει καμία σχέση με εκείνη του 1964 -1965. Η εργατικότητα των κατοίκων και το εμβληματικό  - προϊόν  μας (ελιά καλαμών) έχουν καταστήσει το χωριό σε σημαντικό βαθμό γνωστό, ως τον τόπο με υψηλό επίπεδο ζωής, που συγκρατεί μάλιστα το πληθυσμιακό του δυναμικο.

Υπάρχει, ωστόσο, μια αναλογία με το 1964-1965: «Η Ιδέα της Ύλης» ακούμε συχνά να αναφέρεται ως εκείνη που επικαθορίζει το πλαίσιο της ζωής  των σύγχρονων ανθρώπων, ενώ  απεμπολεί τη σπουδαία αξία της Συλλογικότητας.

 

Μιχάλης Σόβολος

---

[1] Γεώργιος Μαρούδης: Γεννήθηκε στο Γεράκι το 1908. Ήταν γιος του Ιωάννη Μαρούδη  (1863 -  1914) και της Αικατερίνης Ζαφείρη (1882-1955). Σπούδασε στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο Καστοριάς από όπου έλαβε (1927) το πτυχίο του διδασκάλου. Πρωτοδιορίστηκε στο Δημοτικό Σχολείο Κοκκινοχώματος Καβάλας και στη συνέχεια υπηρέτησε σε σχολεία της Νέα Περάμου Καβάλας (1929), Ισραηλιτικού Καβάλας (1932), Σκάλας Λακωνίας (1932-1933), Γερακίου Λακωνίας (1935), Γουβών Λακωνίας (1936). Στη συνέχεια, επανήλθε στο Γεράκι, όπου υπηρέτησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Για σπουδές και διδασκαλική υπηρεσία Γ. Μαρούδη, βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους [Γ.Α.Κ.] / Τμήμα Λακωνίας, Αρχείο Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λακωνίας ΕΚΠ.145.3., Φάκελος 56. Βλ. επίσης, Γ.Α.Κ./ Τμήμα Λακωνίας, Αρχείο Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λακωνίας, ΕΚΠ.145.4., Φάκελος 92.

[2] Το 1964, στο δημοτικό σχολείο Γερακίου υπηρετούν 4 δάσκαλοι: ο Γεώργιος Μαρούδης, η Φιφή Παπαθεοδωροπούλου, η Ζωή Μιχαλούτσου και ο Λάμπρος Βουρβουριώτης. Αντίστοιχα, το ίδιο έτος (αρχές) οι καθηγητές Γυμνασίου είναι οι: Τραιφόρος, Κόλλιας, Τζάγιας και Λιασκοβίτης.

[3] CARE: Ακρωνύμιο της Οργάνωσης «Cooperative for American Relief Everywhere» [Αμερικανική Οργάνωση Βοήθειας ανά τον Κόσμο]. Ιδρύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Νοέμβριο του 1945, με σκοπό την παροχή επισιτιστικής βοήθειας στην Ευρώπη. Γρήγορα, όμως, η δράση της επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο και πέρα από την βοήθεια σε τρόφιμα, εξασφάλιζε πρόσβαση σε καθαρό νερό, ίδρυε παιδικούς σταθμούς, υλοποιούσε αναδασώσεις κ.α.

[4] Γ.Α.Κ. / Τμήμα Λακωνίας, Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Γερακίου, ΕΚΠ. 20.3., Φάκελος 15.

[5] Στο ίδιο.

[6] Στο ίδιο.

[7] Στο ίδιο, (Βλ., κυρίως, έγγραφα με ημερ. 14.5.1964, και 17.1.1965 [Πράξη]).

[8] Ουρανία Κανέλλη: Γεννήθηκε στο Γεράκι το 1910. Ήταν το πέμπτο από τα εννέα παιδιά του Αθανασίου Λαγού και της Γαρούφως Παπαγεωργίου. Παντρεύτηκε τον - επίσης Γερακίτη - Ιωάννη Π. Κανέλλη. Θα χρειαζόταν ειδική μελέτη για τις ευεργεσιές της στον τόπο που γεννήθηκε. Για γενεαλογικά στοιχεία, βλ. Γ.Α.Κ., Αρχείο Νομαρχίας Λακωνίας, ό. π.

[9] Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π.., (βλ., κυρίως,  έγγραφα με ημερ. 17.1.1965 [Πράξη] και 4.7.1965 [Έκθεση Λειτουργίας Μαθητικών Συσσιτίων]).

[10] Πρόκειται για έναν λιγότερο γνωστό, πολύ σημαντικό όμως Γερακίτη, μετανάστη στο Νιτρόιτ. Ο Δημήτριος Λαγός ήταν ο εκδότης και διευθυντής της περίφημης εφημερίδας της ομογένειας, «Εθνικόν Βήμα».

[11] Τα αδέρφια Νίκος, Ηλίας και Πέτρος Μαρουδάς γεννήθηκαν στο Γεράκι και σύντομα μετανάστευσαν στο Ντιτρόιτ. Γιοι του Παναγιώτη Γ. Μαρουδά (1876 – 1940) και της Γιαννούλας Πήλιουρα (1879-1915). Γ.Α.Κ., Αρχείο Νομαρχίας Λακωνίας, ό. π.

[12] Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π.., (βλ. αχρονολόγητο χειρόγραφο Επιτροπής Συσσιτίων Γερακίου).

[13] Ιωάννης Λεοντακιανάκης (1909-1993): Γεννήθηκε στο Γεράκι. Ήταν γιος του Παναγιώτη Λεοντακιανάκη από το Κουσκούνι [Σωτήρας] της Μάνης και της Γερακίτισσας Γιαννούλας Πουλίτσα. Διετέλεσε πρόεδρος και κοινοτικός σύμβουλος Γερακίου για πολλά έτη. Υπήρξε, επίσης, πρόεδρος της Ενώσεως Απανταχού Γερακιτών. Για γενεαλογικά στοιχεία, Γ.Α.Κ., Αρχείο Νομαρχίας Λακωνίας, ό. π.

[14] Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π., (έγγραφο με ημερομηνία 17.1.1965).

[15] Στο ίδιο, (έγγραφο [Έκθεση] της 28^ης .6.1964).

[16] Στο ίδιο.

[17] Το ψωμί και το φαγητό παρασκευάζονταν, εναλλάξ, από τις μητέρες των μαθητών, εάν οι δεύτεροι δεν ξεπερνούσαν τους 60. Αλλιώς, η Επιτροπή προσλάμβανε μαγείρισσα και φουρνάρισσα. Η φουρνάρισσα ανελάμβανε το έργο να παρασκευάζει και να φέρνει καθημερινά στο σχολείο φραντζόλες του ενός κιλού. Από τα έγγραφα που μελετήθηκαν προκύπτει ότι το 1965 η Κυριακούλα Μήτρη υπήρξε η φουρνάρισσα με την οποία συνεργάστηκε η Επιτροπή. Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π.., (έγγραφο [Έκθεση] της 4ης. 7. 1965).

[18] Αυτή την εποχή στο Γυμνάσιο Γερακίου φοιτούν μαθητές από τα χωριά Καλλιθέα, Αγίους Αναργύρους, Βρονταμά, Καρίτσα, Αλεποχώρι, Άγιο Δημήτριο Ζάρακος και Κοσμά. Βλ. Γ.Α.Κ./Τμήμα Λακωνίας, Αρχείο Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λακωνίας, ΕΚΠ. 119.2, Φάκελος 5, υποφάκελος ‘’1964’’. 

[19] Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π., (έγγραφο [Έκθεση] της 28^ης .6.1964)..

[20] Στο ίδιο, (έγγραφο της 18^ης. 3.1965)

[21]Στο ίδιο, (επιστολή με ημερ. 11.1.1965).

[22] Στο ίδιο.

[23] Βλ. προηγούμενη υποσημείωση [11].

[24] Αρχείο Δημοτικού Σχολείου…, ό. π., (επιστολή με ημερ. 1.6.1964).

[25] Στο ίδιο.

[26] Αναφέρεται στο ελαιοτριβείο Ιωάννη Λεοντακιανάκη.