Δάνειες Λέξεις στην Ελληνική Γλώσσα - Γιάννης Λαμπρινάκος ( φύλλο.26- 2020)

 

ΔΑΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Γιάννης Λαμπρινάκος

Δρ Αγγλικής Φιλολογίας

Υπάρχει ένα κρητικό τραγούδι  με τους στίχους:  «Η αγάπη δεν έχει σύνορα  δεν την επιάνει ο νόμος, όπου θελήσει και διαβεί είναι ανοιχτός ο δρόμος» Αντικαθιστώντας τη λέξη αγάπη με τη λέξη γλώσσα έχουμε μια ιδέα για τον ανεξάρτητο χαρακτήρα της. Η οποία γλώσσα αναπτύσσεται οργανικά και φυσικά σαν ένα δέντρο. Δεν ¨κανονίζεται¨. Εκ του φυσικού λοιπόν κάθε γλώσσα δανείζεται λέξεις  από άλλες γλώσσες και επίσης δανείζει και αυτή  σε άλλες.

Ήδη από την αρχαιότητα υπάρχουν ξένες λέξεις στα ελληνικά όπως: βιβλίο, αμυγδαλιά και άλλες. Αργότερα η λατινική εμπλούτισε την ελληνική με πολλές λέξεις (άσπρο, άρμα, βραχιόλι, γαϊτάνι) αλλά δανείστηκε περισσότερες από την ελληνική.

Το ίδιο έγινε και με την τουρκική. Χιλιάδες είναι οι  ενσωματωμένες λέξεις στο ελληνικό λεξιλόγιο από τη γλώσσα της γείτονος. Ενδεικτικά παραθέτουμε μερικές. Σεβντάς, γιαγκίνι,  ζαηρές, ακουμπέτι, Καραγκιόζης, καπλάνι,  βερέμης, τζαναμπέτης, ντουμάνι.

Ο δανεισμός ήταν αμοιβαίος. Ένα μικρό ποσοστό από τις τουρκικές λέξεις είναι στην ουσία αντιδάνεια, δηλαδή η τουρκική τις δανείστηκε από την ελληνική σε παλαιότερη φάση.  Όπως για παράδειγμα οι λέξεις: δεφτέρι, μπαρούτι. Πολλές εκατοντάδες λέξεις στην ελληνική σήμερα είναι δάνεια από τα ιταλικά. Μπαλκόνι, ταράτσα, καραμέλα, καδρόνι, μπάζα, βάζο, κάδρο, κλπ. Από τη γαλλική μας ήρθαν πολλές λέξεις κυρίως τον 19^ο και 20^ο αιώνα. Λέξεις όπως: ραντεβού, κομιλφώ,  γκαρσόν, μερσί, και αμέτρητες άλλες. Πλην των ανωτέρω, η ελληνική έχει δανειστεί και από άλλες γλώσσες, σε μικρότερη κλίμακα όμως.

Με τη σειρά της  η ελληνική, έχει προικίσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό αλλά και τον παγκόσμιο ακόμη, με χιλιάδες λέξεις σε σημείο που δεν μπορεί να φανταστεί κανείς το σύγχρονο κόσμο χωρίς την επίδραση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Άλλωστε και τα Ευαγγέλια γράφτηκαν στην ελληνική.

Οι περισσότερες δάνειες λέξεις στα ελληνικά έχουν ήδη εξελληνιστεί μετά από  πολύχρονη χρήση. Δηλαδή ενσωματώθηκαν στη γραμματική και στην προφορά της ελληνικής σε σημείο που δεν ξεχωρίζουν πια. Κλίνονται ελληνικά όπως για παράδειγμα: τα γκαρσόνια, οι κεφτέδες, οι μπαξέδες,  οι γκαντέμηδες,  οι κόκα-κόλες, τα ουίσκια. Συνθέτουν και παράγωγες λέξεις: μπαλκονόπορτα, κρεβατοκάμαρα, ταξιτζής, ιντερνετικός, πολύμπριζο.

Τα τελευταία 100 χρόνια έχει υπάρξει ένας κατακλυσμός από αγγλικές λέξεις στην ελληνική, ο οποίος βαίνει όλο και κλιμακούμενος. Για το φαινόμενο μπορούν να προταθούν διάφοροι λόγοι: Η κυριαρχία στο οικονομικό επίπεδο, ο κινηματογράφος, η τεχνολογία και άλλοι. Συχνά όμως ο δανεισμός γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού και μόνο.

Η ελληνική, δόξα τω θεώ, δεν έχει πρόβλημα να παράγει νέες λέξεις αν παραστεί ανάγκη. Πολλοί έχουν προτείνει ελληνικές λέξεις αντί των δανείων.

Διαβάστε ένα δείγμα: (Στο διαδίκτυο θα βρείτε πολλές διευθύνσεις με υλικό για το θέμα μας)

Γκάλοπ\Δημοσκόπηση
Ερ κοντίσιον\Κλιματιστικό

Μοντάζ\Συναρμολόγηση

Μπούλινγκ\Εκφοβισμός/εξαναγκασμός

Πρεστίζ\Κύρος, γόητρο, διάκριση
Ρεσεψιόν\Χώρος υποδοχής
Σέλφι\Αυτοφωτογραφία
Σνομπάρω\Περιφρονώ

Σούπερ Μάρκετ\Υπεραγορά

Τρικ Κόλπο/τέχνασμα

Τσάμπιονς λιγκ\Όμιλος πρωταθλητριών ομάδων

 

Χάριν σύγκρισης, σας αναφέρω ότι στα ισπανικά δεν υπάρχουν οι λέξεις μπάσκετ, σάντουιτς μπίζνες. Έχουν σε χρήση δικές τους ισπανικές. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι όλες σχεδόν οι ταινίες που προβάλλονται είναι ντουμπλαρισμένες. Ακούς δηλαδή ένα γουέστερν στα ισπανικά! Στους δρόμους και στις πλατείες, όλες οι πινακίδες, οι διαφημίσεις, τα πάντα, είναι στα ισπανικά. Τιμούν και σέβονται τη γλώσσα τους. Σπάνια ακούγεται από ισπανικά χείλη αγγλική λέξη.

Η εμμονή των Νεοελλήνων με τη χρήση αγγλικών λέξεων και φράσεων έχει φτάσει σε παθολογικά επίπεδα πλέον. Αγγλικά από το νηπιαγωγείο! Ένα μεγάλο ποσοστό νέων κατέχουν επίσημες βεβαιώσεις γλωσσομάθειας. Εν τούτοις, λίγοι μπορούν να μιλήσουν με ευφράδεια, σε ρέουσα αγγλική, όταν παραστεί η ανάγκη. Παίρνουν τη βεβαίωση στα εφηβικά τους χρόνια και σπάνια εξασκούν την ξένη γλώσσα στην ενήλικη ζωή τους.

Ένα άλλο θέμα είναι, πως μερικές φράσεις  ακούγονται επιεικώς άκομψες: Το φιλμ μου ή το σάντουητς μου. Ακούω σε διαφήμιση - τα σουπερμάρκετς. Εδώ έχουμε προσπάθεια αλλοίωσης της γραμματικής. Οι ξένες λέξεις δεν παίρνουν κατά κανόνα πληθυντικό. Τα μαγιό, τα ταξί, τα ασανσέρ. Το μέλλον θα δείξει αν κάποτε γίνουν τα μαγιά, τα ασανσέρια, τα ταξιά. Αν φτάσουμε σε πλήρη ενσωμάτωση τότε οι δάνειες λέξεις θα συμμορφωθούν με  τον κανόνα σχηματισμού του πληθυντικού της ελληνικής. Αλλά η φράση τα σουπερμάκετς ακολουθεί τον κανόνα της αγγλικής. Αυτό είναι γλωσσικός βιασμός.

Πρέπει να ειπωθεί ότι με την άκριτη χρήση δανείων χάνεται και η σύνδεση με την ετυμολογία, τη ρίζα της λέξης. Γιατί σνομπάρω – άγνωστης ετυμολογίας για τους περισσότερους και όχι περιφρονώ ή υποτιμώ όπου μας δίνεται μια ιδέα για την ετυμολογία τους; Γιατί είναι προτιμότερο να πει κανείς γκλάμορ και όχι αίγλη – μια τόσο όμορφη και δυνατή λέξη, ή να πει  λάμψη – το ίδιο όμορφη και αρχέγονη ελληνική λέξη;

Πρόσφατα, λόγω της τρομακτικής πανδημίας (η τελευταία, ελληνικότατη, επιτυχημένη, διεθνής λέξη) η χρήση αγγλόφωνων δανείων ξεπέρασε κάθε όριο. Βομβαρδίζεται ο κάθε κάτοικος της χώρας, με δύσκολους στην προφορά και ακατάληπτους στην ετυμολογία όρους όπως:

Lockdown, rapid test, click away, take away, click in shop, κλπ.

Δεν μπορώ να μη σκεφτώ τους χιλιάδες συνταξιούχους που δεν είχαν την πολυτέλεια να κάνουν μαθήματα αγγλικής ή  τους αγρότες που δεν είναι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, να αγωνίζονται να βγάλουν νόημα με τα διάφορα laptop, tablet, android, messenger, facebook, μου έκανε like, κλπ.

Ο γνωστός γλωσσολόγος και λεξικογράφος Γιώργος Μπαμπινιώτης αναγκάστηκε να γράψει πρόσφατα για το θέμα:

«Δυστυχώς, το αρμόδιο Ελληνικό Υπουργείο, μαζί με το “Παιδαγωγικό Ινστιτούτο”, όχι μόνο δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρηση, με την κατάλληλη διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας, αλλά κάνουν τα πάντα για την διάβρωση της.  (http://old.babiniotis.gr/wmt/webpages/index.)

Πρέπει να πούμε ότι ο δανεισμός λέξεων δεν είναι κάτι αρνητικό αρκεί να μην απαξιώνεται η μητρική γλώσσα. Οι ειδικοί μπορούν να περιγράψουν, να επηρεάσουν, να προτείνουν αλλά όχι να επιβάλλουν. Η γλώσσα, δηλαδή το γλωσσικό αισθητήριο του λαού, ασυνείδητα και φυσικά θα βρει τρόπο να εδραιώσει, να ενσωματώσει στη γραμματική ή να απορρίψει μια αλλαγή. Η πιο συχνή αλλαγή γίνεται στο λεξιλόγιο μιας γλώσσας. Ευτυχώς αλλαγές στη γραμματική και στη σύνταξη είναι πιο σπάνιες. Ας ελπίσουμε η ελληνική, μια γλώσσα που ομιλείται  χιλιάδες χρόνια τώρα, θα βρει τρόπο να ισορροπήσει τη λεξική εισβολή.

Σημείωση. Η καλύτερη επιστημονική εργασία για το θέμα του δανεισμού είναι -και ας έχουν περάσει πάνω από 115 χρόνια- αυτή του μεγάλου Μ. Τριανταφυλλίδη: Ξενηλασία ή ισοτέλεια; Μελέτη περί των δανείων της νέας ελληνικής. Δημοσιεύτηκε το 1905.